Tái cơ cấu ngành thủy lợi, đảm bảo an ninh nguồn nước

Đảm bảo nguồn nước phục vụ sản xuất, đời sống

Theo Tổng cục Thủy lợi, đến nay, số lượng đập dâng, hồ chứa thủy lợi bị hư hỏng, mất an toàn công trình chưa có kinh phí để sửa chữa còn khá lớn gây nguy hiểm cho đập và vùng hạ du. Sơn La có 43/105 công trình hồ chứa cần sửa chữa; Thanh Hóa có 78/169 hồ chứa bị hư hỏng, mất an toàn; Hà Tĩnh có 90 công trình đập, hồ chứa bị hư hỏng, xuống cấp... làm suy giảm năng lực trữ nước, phân phối, điều hòa nguồn nước đáp ứng yêu cầu phục vụ sản xuất, đời sống của người dân.

Hệ thống thủy lợi Bắc Hưng Hải. Ảnh: Minh Phúc.

Cơ cấu lại ngành nông nghiệp đòi hỏi yêu cầu chất lượng phục vụ cao hơn từ hệ thống thủy lợi, như yêu cầu về chất lượng nguồn nước cấp, quy trình/chế độ cấp nước, yêu cầu cấp nước mặn, yêu cầu phục vụ đa mục tiêu (cấp nước, tưới, phát điện, tạo cảnh quan, bảo vệ môi trường, giao thông…) trong khi nhiều công trình thủy lợi trước đây thiết kế phục vụ sản xuất lúa, khó thay đổi công năng.

Quá trình phát triển, đô thị hóa, công nghiệp hóa đang ngày một gia tăng sức ép lớn lên công tác thủy lợi, ô nhiễm nguồn nước trên sông, suối ngày càng tăng dẫn đến suy giảm chất lượng nước trong hệ thống công trình thủy lợi, tác động bất lợi đến hoạt động lấy nước của hầu hết các hệ thống công trình thủy lợi, nhất là trong bối cảnh chuyển dịch qua cơ chế dịch vụ thủy lợi. 

Biến động nguồn nước do tác động của biến đổi khí hậu và hoạt động phát triển, điển hình là hoạt động khai thác cát đã làm nhiều công trình thủy lợi không đủ điều kiện vận hành dẫn đến năng suất phục vụ của công trình bị suy giảm nghiêm trọng, ảnh hưởng lớn đến việc đảm bảo nhu cầu nước cho sản xuất, dân sinh.

Các quốc gia ở thượng nguồn triển khai đầu tư xây dựng, hoặc có kế hoạch xây dựng các hồ thủy điện, công trình lấy nước, công trình chuyển nước liên lưu vực sông quốc tế sẽ gây hậu quả nghiêm trọng đến vùng hạ du tại Việt Nam, đặc biệt là vùng đồng bằng sông Cửu Long, đồng bằng sông Hồng đòi hỏi phải có bước đi và tầm nhìn tổng thể vững chắc để chủ động được nguồn nước cho các mục tiêu phát triển kinh tế- xã hội.

Hoạt động khai thác nguồn nước, phát triển kinh tế - xã hội cũng làm cho tính chất đối tượng bề mặt tiêu thoát thay đổi dẫn tới hệ số tiêu cho các vùng bị thay đổi so với thiết kế ban đầu, cùng với đó do sự thay đổi cực đoan của khí hậu dẫn tới gia tăng hệ số tiêu thực tế nên khi công trình đi vào phục vụ thường không đáp ứng được nhu cầu cần tiêu tronh khu dân cư, đô thị cũng như diện tích canh tác nông nghiệp. Quá trình phát triển kinh tế, xây dựng cơ sở hạ tầng cũng làm ngăn cản hướng tiêu, khẩu độ tiêu thoát lũ, úng ngập là những thách thức lớn đòi hỏi cần nghiên cứu, có giải pháp ứng phó phù hợp.

Tỷ lệ người dân nông thôn được sử dụng nước sạch đạt quy chuẩn thấp, nhiều vùng dân cư nông thôn đang thiếu nước sinh hoạt trầm trọng do hạn hán, xâm nhập mặn. Hệ thống quản lý về cấp nước sạch nông thôn chưa thống nhất, thiếu quy định pháp luật, khó huy động nguồn lực xã hội tham gia, đầu tư cho cấp nước nông thôn, đặc biệt đối với khu vực người dân sống phân tán, khu vực người dân có thu nhập thấp, khu vực đồng bào dân tộc, miền núi, hải đảo.

Hồ thủy lợi Tả Trạch. Ảnh: Minh Phúc.

Nhiệm vụ và giải pháp bảo vệ, phát triển nguồn nước

Cần rà soát, hoàn chỉnh hệ thống cơ chế chính sách lĩnh vực thủy lợi, cấp nước sinh hoạt nông thôn đảm bảo khả thi, minh bạch, huy động được các nguồn lực của các tổ chức kinh tế - xã hội và người dân tham gia đầu tư, quản lý, vận hành công trình cung cấp nước cho sản xuất và đời sống của người dân.

Rà soát, lập quy hoạch thủy lợi phạm vi quốc gia, các lưu vực sông, các hệ thống công trình thủy lợi làm cơ sở đầu tư công trình thủy lợi, trong đó tập trung xây dựng tầm nhìn, giải pháp thủy lợi phù hợp cho vùng đồng bằng sông Cửu Long, đồng bằng sông Hồng; giải pháp chuyển nước lớn; khắc phục hạ thấp lòng dẫn đáy sông, hạ thấp mực nước tại vùng hạ lưu các lưu vực sông; cải thiện chất lượng nước trong công trình thủy lợi.

Hoàn thành đầu tư công trình lớn, trọng điểm tại vùng Tây Nguyên, miền Trung, ĐBSCL; hoàn thiện khép kín các hệ thống thủy lợi từ đầu mối đến mặt ruộng; triển khai đầu tư công trình kết nối nguồn nước phạm vi liên vùng làm cơ sở ban đầu hình thành mạng lưới chuyển nước quốc gia; hoàn thành đầu tư công trình điều tiết, công trình kiểm soát lũ, nạo vét các trục kênh để chủ động trữ nước, công trình chuyển nước ngọt ra vùng ven biển đáp ứng yêu cầu phục vụ phát triển kinh tế - xã hội.

Theo nongnghiep.vn